Układ żylny kończyny dolnej składa się z żył głębokich, przeszywających i powierzchownych. Nieprawidłowe działania któregoś z tych układów powoduje zaburzenie czynności dwóch pozostałych.
W warunkach prawidłowych krew płynie z żył powierzchownych przez żyły przeszywające do żył głębokich. Prawidłowy przepływ zapewniają zastawki, ujemne ciśnienie w klatce piersiowej i mięśnie goleni (łydki). Mięśnie stanowią tzw. pompę mięśniową lub pompę łydkową. Podczas skurczu krew jest wyciskana z żył powierzchownych do głębokich, a zastawki zapobiegają cofaniu się krwi.
Do żył powierzchownych należą: żyła odpiszczelowa i żyła odstrzałkowa. To ich poszerzenie powoduje żylaki.
Jeśli końcowa zastawka żyły odpiszczelowej staje się nieszczelna to ciśnienie krwi przenosi się do żyły odpiszczelowej. Następuje poszerzenie jej światła i wtórna niewydolność kolejnych jej zastawek, które przestają się stykać brzegami i przepuszczają wstecznie coraz więcej krwi. Wszystko to powoduje rozszerzenie całej żyły odpiszczelowej i jej odgałęzień z charakterystycznym żylakowatym poskręcaniem.
Patomechanizm w żyle odstrzałkowej jest identyczny.
Żylaki powstają w wyniku zaburzenia stosunku między ciśnieniem krwi w żyle, a wytrzymałością jej ściany. Najczęstszym czynnikiem powodującym wzrost ciśnienia w żyłach nóg jest niewydolność zastawek żylnych.
Przyczyny zniszczenia zastawek :
- zakrzepica żył głębokich,
- zakrzepowe zapalenie żył powierzchownych,
- ucisk guzów,
- zaparcia,
- uporczywy kaszel,
- dźwiganie ciężarów,
- wady statyczne (płaskostopie),
- praca w pozycji siedzącej lub stojącej,
- przetoki tętniczo-żylne,
- zaburzenia hormonalne,
- podeszły wiek,
- alkoholizm,
- otyłość,
- czynniki genetyczne,
- ciąża.
U kobiet ciężarnych ryzyko powstania żylaków jest zwiększone na drodze kilku mechanizmów.
Powiększona macica uciska na żyły macicy oraz żyły odprowadzające krew z kończyn dolnych głównie na żyłę główną dolną. W pozycji stojącej jest to szczególnie nasilone.
Poza tym w czasie ciąży dochodzi do zwiększenia objętości krwi krążącej o 20% w celu zabezpieczenia i odpowiedniego ukrwienia płodu, macicy i mamy. Serce matki musi pracować ze zwiększoną wydajnością. Z tego powodu podczas długiego stania lub siedzenia krew, której jest więcej gromadzi się w kończynach dolnych i w konsekwejci powoduje obrzęki i żylaki.
Jednakże przyjmuje się że głównym czynnikiem jest układ hormonalny. Hormony w czasie ciąży przygotowują organizm mamy do ciąży i porodu. Estrogeny powodują zmniejszenie napięcia mięśni gładkich i włókien kolagenowych w macicy, oraz w ścianach żył. To tłumaczy dlaczego 70%-80% żylaków pojawia się w I trymestrze ciąży, kiedy płód jest jeszcze na tyle mały, aby nie uciskać na główne żyły.
Udowodniono, że ryzyko żylaków rośnie wraz z wiekiem ciężarnej, liczbą odbytych porodów oraz w ciąży mnogiej.
Faktem jest także rodzinne występowanie żylaków, jednak nie znaleziono do tej pory genu lub genów odpowiedzialnych, ani sposobu dziedziczenia.
